W ostatnim czasie, szczególnie w okresie epidemii COVID-19, rośnie znaczenie handlu elektronicznego i udział transakcji zawieranych przez internet w ogólnej liczbie zawieranych umów.

Wielu z nas przyzwyczaiło się do kupowania towarów i usług przez internet, ceniąc sobie możliwość swobodnego dokonania wyboru towaru, dostawy w dogodne miejsce i przede wszystkim mając nieograniczoną (często bezpłatną) możliwość zwrotu towaru. To ostatnie uprawnienie, ściśle związane z odstąpieniem od umowy zawartej na odległość, ma swoją podstawę w prawną w przepisach ustawy z dnia 30 maja 2014 r. o prawach konsumenta. Już sama nazwa przywołanego aktu prawnego określa kategorię podmiotów mogących skorzystać z tzw. uprawnień konsumenckich. Konsumentem, zgodnie z art. 221 Kodeksu cywilnego, jest każda osoba fizyczna dokonująca z przedsiębiorcą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. W praktyce konsumentem jest każdy z nas, kto nabywa towar czy usługę na potrzeby osobiste czy domowe i w tej roli występujemy najczęściej, robiąc zakupy w sklepach internetowych czy podczas prezentacji produktów poza siedzibą sprzedającego. Począwszy od 1 stycznia 2021 r. z uprawnień konsumentów, obejmujących ochronę przed klauzulami niedozwolonymi, korzystanie z rękojmi czy odstąpienie od umowy, mogą korzystać także wybrane kategorie przedsiębiorców.

Gdzie szukać regulacji nowych uprawnień?

Rozszerzenie uprawnień konsumenckich na przedsiębiorców jest efektem wejścia w życie przepisów ustawy z dnia 31 lipca 2019 r. o zmianie niektórych ustaw w celu ograniczenia obciążeń regulacyjnych. Choć pierwotnie planowano wcześniejsze rozpoczęcie obowiązywania ustawy, to ze względu na epidemię COVID-19 i trudną sytuację przedsiębiorców zdecydowano o przesunięciu terminu stosowania nowych przepisów na dzień 1 stycznia 2021 r. Wspomniana wyżej ustawa dokonała szeregu zmian w dwóch aktach prawnych składających się na szeroko rozumiane prawo konsumenckie.

Po pierwsze, zmianie uległy przepisy Kodeksu cywilnego w trzech istotnych obszarach: niedozwolonych klauzul umownych (tzw. klauzul abuzywnych), rękojmi za wady oraz roszczeń sprzedającego w odniesieniu do przedmiotu sprzedaży dotkniętego wadą.

fot. cottonbro / pexels.com

Po drugie, ustawa nowelizująca przewiduje także stosowanie w odniesieniu do przedsiębiorców objętych uprawnieniami konsumenckimi rozdziału 4 przywołanej już wyżej ustawy o prawach konsumenta. Przepisy opisane w tym rozdziale dotyczą prawa odstąpienia od umowy zawartej na odległość lub poza lokalem przedsiębiorstwa.

Kto skorzysta z uprawnień konsumenckich?

Należy pamiętać, że zmiany prawa konsumenckiego nie są adresowane do wszystkich podmiotów mających status przedsiębiorcy. Podstawowe założenie nowelizacji przewiduje rozciągnięcie ochrony konsumenckiej wyłącznie na osoby fizyczne prowadzące działalność gospodarczą (w obiegowej nomenklaturze określane jako tzw. jednoosobowe działalności gospodarcze). Ustawodawca wyszedł w tym wypadku z założenia, że właśnie mikroprzedsiębiorcy prowadzący działalność gospodarczą na własny rachunek jako podmioty relatywnie słabe w zderzeniu ze sprzedającymi wymagają dalej idącej ochrony prawnej. Konsekwencją powyższego jest pominięcie przy rozszerzeniu uprawnień konsumenckich wszystkich innych kategorii przedsiębiorców: spółek prawa handlowego, stowarzyszeń, fundacji, spółdzielni itd.

Statystycznie rzecz biorąc, z nowych uprawnień mogą skorzystać ponad 3 mln (a dokładnie 3 238 623) osób, bowiem tyle osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą figurowało w rejestrze REGON w grudniu 2019 r.¹

Warto jednocześnie zaznaczyć, że poza kwalifikacją podmiotową do kręgu uprawnionych do skorzystania z praw konsumenckich ustawodawca wprowadził także pewne ustawowe zastrzeżenia co do charakteru czynności prawnej dokonywanej przez przedsiębiorcę. Z treści zmodyfikowanych przepisów Kodeksu cywilnego i ustawy o prawach konsumenta wynika bowiem, że mają one zastosowanie do osoby fizycznej zawierającej umowę bezpośrednio związaną z jej działalnością gospodarczą, gdy z treści tej umowy wynika, że nie posiada ona dla niej charakteru zawodowego, wynikającego w szczególności z przedmiotu wykonywanej przez nią działalności gospodarczej, udostępnionego na podstawie przepisów o Centralnej Ewidencji i Informacji o Działalności Gospodarczej.

Jakie uprawnienia konsumenckie przysługują przedsiębiorcy?

Nowelizacja prawa konsumenckiego zakłada trzy podstawowe grupy przywilejów dla osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą. Rozwiązanie przewidziane w art. 5765 Kodeksu cywilnego przewidujące roszczenia sprzedawcy w związku z wadliwością rzeczy sprzedanej na rzecz osoby korzystającej z uprawnień konsumenckich mają marginalne znaczenie dla uprawnionych, stąd ich głębsza analiza zostanie pominięta.

Podstawowym uprawnieniem przedsiębiorcy jest możliwość skorzystania z rękojmi za wady towaru. Istota rękojmi została wyrażona w art. 556 Kodeksu cywilnego, zgodnie z którym sprzedawca jest odpowiedzialny względem kupującego, jeżeli rzecz sprzedana ma wadę fizyczną lub prawną, przy czym odpowiedzialność ta nie jest uzależniona od wystąpienia po stronie kupującego szkody wskutek zawarcia lub wykonania umowy sprzedaży. W ramach realizacji uprawnień z rękojmi przedsiębiorca, tak jak konsument, ma prawo:

• żądać obniżenia ceny,
• odstąpić od umowy,
• żądać wymiany rzeczy wadliwej na wolną od wad,
• żądać usunięcia wady (naprawy towaru).

Ustawodawca zachował jednak pewne istotne rozróżnienie – o ile w przypadku transakcji z uprzywilejowanym przedsiębiorcą zawierającym umowę sprzedaży dopuszczalne pozostaje rozszerzenie, ograniczenie lub wyłączenie odpowiedzialności z tytułu rękojmi, o tyle w odniesieniu do konsumentów zmiany w tym zakresie są zasadniczo wyłączone.

Nowelizacja prawa konsumenckiego zakłada trzy podstawowe grupy przywilejów dla osób fizycznych prowadzących działalność gospodarczą.

fot. cottonbro / pexels.com

Kolejnym istotnym w praktyce przywilejem dla przedsiębiorców traktowanych jak konsumenci jest prawo odstąpienia od umowy regulowanej przepisami ustawy o prawach konsumenta. W istocie chodzi w tym wypadku o odstąpienie od dwóch kategorii umów:

• umowy zawartej na odległość, tj. umowy zawartej z konsumentem (przedsiębiorcą traktowanym jak konsument) w ramach zorganizowanego systemu zawierania umów na odległość, bez jednoczesnej fizycznej obecności
  stron, z wyłącznym wykorzystaniem jednego lub większej liczby środków porozumiewania się na odległość do chwili zawarcia umowy włącznie; klasycznym przykładem tego rodzaju umowy jest zawarcie transakcji zakupu towaru w sklepie internetowym bądź przez telefon;
• umowy zawartej poza lokalem przedsiębiorstwa sprzedawcy, a więc co do zasady umowy między sprzedającym a przedsiębiorcą traktowanym jak konsument zawartej przy jednoczesnej fizycznej obecności stron w miejscu, które nie jest lokalem przedsiębiorstwa danego przedsiębiorcy; mogą to być umowy zawierane m.in. podczas pokazów czy prezentacji produktów organizowanych poza siedzibą przedsiębiorstwa (np. w hotelu czy podczas wycieczki).

Nie zmieniają się przy tym zasady odstąpienia, którego można dokonać w terminie 14 dni od daty dostarczenia towaru lub usługi, w dowolnej formie, także przy pomocy formularza odstąpienia dostarczonego przez sprzedającego. Kupujący, niezależnie od posiadanego statusu konsumenta czy przedsiębiorcy korzystającego z uprawnień konsumenckich, jest zobligowany w razie odstąpienia do zwrotu towaru.

Trzeci obszar ochrony wiąże się z niedozwolonymi klauzulami umownymi. Jeżeli umowa zawarta między sprzedającym a przedsiębiorcą traktowanym jak konsument zawiera postanowienia kształtujące jego prawa i obowiązki w sposób sprzeczny z dobrymi obyczajami lub rażąco naruszają one jego interesy, wówczas nie wiążą one stron umowy.

Dla przedsiębiorców nie tylko przywileje

Założeniem nowelizacji było uproszczenie przepisów oraz odciążenie przedsiębiorców pod kątem formalności i biurokracji. W aspekcie przyznania przedsiębiorcom dodatkowych uprawnień zmiany w prawie należy ocenić pozytywnie, nawet jeśli w ocenie niektórych przedstawicieli teorii i praktyki prawa uprawnienia te można było wywieść z już obowiązujących przepisów. Niewątpliwie jednak jest grupa przedsiębiorców, dla których zmiana prawa konsumenckiego oznacza konieczność podjęcia dodatkowych działań, zwłaszcza w warstwie dokumentacyjnej. O ile uprawnienia konsumenckie dotyczą kupujących, o tyle dla przedsiębiorców sprzedawców (niezależnie od formy i rozmiarów prowadzonej działalności) zmiana przepisów zawsze oznacza konieczność przeglądu stosowanej dokumentacji i jej adaptacji do nowych regulacji. Zmiana przepisów wiąże się przede wszystkim z koniecznością weryfikacji procesów sprzedażowych i dokumentów w postaci regulaminów, ogólnych warunków sprzedaży, klauzul informacyjnych, formularzy czy informacji przekazywanych klientom.

Źródła:
¹ Dane dostępne na stronie internetowej Głównego Urzędu Statystycznego pod adresem: https://stat.gov.pl/download/gfx/ portalinformacyjny/pl/defaultaktualnosci/5504/4/30/1/tablice-internet_ grupowanie_grudzien_2019.xls [dostęp 25.01.2021]

Treści umieszczone w artykule są indywidualnymi interpretacjami i poglądami jego autora. Nie stanowią porad podatkowych ani prawnych.

Adam Szkurłat - Absolwent Wydziału Prawa i Administracji Uniwersytetu Łódzkiego oraz podyplomowych studiów „Wykonywanie funkcji inspektora ochrony danych” w Instytucie Nauk Prawnych Polskiej Akademii Nauk. Adwokat w Lubasz i Wspólnicy – Kancelarii Radców Prawnych sp. k. W ramach praktyki kompleksowo doradza, audytuje i szkoli administratorów danych osobowych, w tym wiodące spółki z branży produkcyjnej, e-commerce oraz IT. Autor kilkudziesięciu publikacji z zakresu ochrony danych osobowych.