Rozwój miast i zapewnienie jak najlepszych warunków do życia dzięki nowym technologiom to główne wyzwania urbanistów od początku XXI wieku. O zabudowie typu smart oraz częściej mówi się w kontekście użyteczności. Kluczową rolę w tworzeniu inteligentnych miast i osiedli odgrywa umiejętne wykorzystanie systemów informatycznych. Mają one wspierać proces rozbudowy ośrodków miejskich oraz podnosić jakość życia ich mieszkańców. Projektowanie uniwersalnych przestrzeni miejskich, czyli miejsc dostępnych i bezpiecznych dla wszystkich, dzięki nowoczesnym systemom to jeden ze sposobów, by to osiągnąć. Jakie szanse i zagrożenia niesie za sobą wprowadzanie nowych technologii w przestrzeń publiczną?

Z tego artykułu dowiesz się:

• Czym jest koncepcja „smart city”?

• Czy w Polsce istnieją smart osiedla?

• Jak i gdzie rozwijają się smart miasta na świecie?

• Jak działa smart miasto?

• Jakie wyzwania niesie za sobą inteligentne miasto?

• Czy inteligentne miasta to tylko chwilowy trend?

Czym jest koncepcja „smart city”?

Współcześnie coraz częściej w miastach wykorzystuje się inteligentne technologie. Są to rozwiązania, z którymi mieszkańcy mają kontakt na co dzień. “Smart city” tworzą się na naszych oczach, a ewolucja ośrodków miejskich i osiedli wciąż trwa. W zrozumieniu definicji inteligentnego miasta może pomóc wspomniane już pojęcie użyteczności. Jak czytamy na witrynie Smart City Forum:

“Smart Cities to w zgodnej opinii wielu ekspertów miasta dobrze zorganizowane i użyteczne, które oferują poprzez organizację procesów, obsługę potrzeb mieszkańców zagospodarowanie przestrzeni publicznej i potencjał wzrostu, najkorzystniejsze warunki do podnoszenia jakości życia mieszkańców i realizacji celów swoich interesariuszy.”

Użyteczność miasta przekłada się na wszystkie jego kluczowe cechy, które mają bezpośredni wpływ na jakość życia mieszkańców. Mogą być decydujące w postrzeganiu wartości danego miejsca i rozwiązań, które w nim zastosowano. Należą do nich:

• funkcjonalność pojmowana jako jak najpełniejsze dopasowanie do potrzeb mieszkańca,
• racjonalność w kontekście dostosowania do kontekstu użycia i wymagań użytkowników,
• odczuwalność jako doświadczenie danej przestrzeni jako całości.

Technologia włączona w tkankę miasta lub osiedla sprawia, że miejsce to jest wygodniejsze, bardziej bezpieczne i tańsze w utrzymaniu. Ważne jest też, by w osiedlach i miastach typu smart pojawiały się rozwiązania obniżające ich emisyjność, a tym samym redukujące negatywny wpływ na ekosystem. Obecnie wśród urbanistów toczy się ważna dyskusja o tym, czy miasto typu smart ma tylko służyć człowiekowi, czy raczej być niezależnym “organizmem”, który w sposób kontrolowany wpływa na środowisko, gdzie bytują ludzie.

Twórcy znanego rankingu European Smart Cities (ESC) oceniają ośrodki miejskie w Europie pod kątem 5 ważnych filarów tworzących inteligentną przestrzeń miejską. Należą do nich:

1. Mobilność: inteligentny transport publiczny, systemy zarządzania ruchem, hulajnogi elektryczne, rowery miejskie.
2. Zrównoważony rozwój: ekologiczne rozwiązania w zakresie energetyki, gospodarki wodnej, terenów zielonych.
3. Komunikacja i zarządzanie: platformy cyfrowe do sprawniejszego kontaktu obywateli z samorządem (e-urzędy, systemy zgłaszania usterek).
4. Bezpieczeństwo: monitoring miejski z elementami AI, inteligentne oświetlenie uliczne, systemy wykrywania zagrożeń.
5. Społeczność: budowanie inteligentnych i zaangażowanych społeczności poprzez aplikacje, panele obywatelskie, platformy do konsultacji społecznych.

W 2024 pierwsze miejsce w zestawieniu ESC zajął Zurych. Zaraz za nim uplasowało się Oslo, a trzecie miejsce zajęła stolica Australii, Canberra.

Ideę Smart City można rozpatrywać pod różnym kątem. Dobrze oddaje ją często używane hasło: “Smart City - better life”. Sam termin jest najczęściej tłumaczony na język polski jako inteligentne miasto. Jednak angielskie “smart” ma szersze znaczenie. Może właśnie dlatego część definicji tego typu przestrzeni kładzie nacisk na technologie wykorzystywane przy tworzeniu inteligentnych miast. W innych ważniejsza jest funkcjonalność, a kolejne podkreślają korzyści, jakie smart miasto niesie mieszkańcom.

Czy w Polsce istnieją smart osiedla?

Osiedle Vola położone w centrum warszawskiej Woli to dobry przykład inteligentnej dzielnicy. Deweloper buduje tu mieszkania z dbałością o indywidualne potrzeby nabywców. Lokale wyposażone w system inteligentnego domu FIBARO zapewniają wygodę, poczucie bezpieczeństwa oraz kluczową obecnie oszczędność energii. Infrastrukturę dzielnicy tworzą szkoły, przedszkola, punkty usługowe i centra handlowe. Budynki mieszkalne są wykonane z materiałów wysokiej jakości. Znajdziemy na nich przestronne tarasy, a otaczają je tereny zielone.

W projekcie „Osiedle Vola” powstaną także zielone dachy. Jest to coraz częściej stosowane rozwiązanie, które odciąża systemy kanalizacyjne, zatrzymując nawet 80% wody opadowej. Rośliny na dachu mają właściwości termoregulacyjne oraz chronią izolację. Mieszkańcy osiedla Vola już niedługo będą mogli w ramach pakietu smart dom korzystać z elektrycznych środków transportu. W dzielnicy tej powstają zewnętrzne stacje ładowania aut elektrycznych oraz wiaty na rowery. Kolejną nowinką jest bezdotykowy wjazd do garażu.

Sama Warszawa, w której realizuje się tak nowoczesne projekty, pretenduje do miana inteligentnego miasta. Proces ten odbywa się powoli i obejmuje najpierw poszczególne dzielnice. Na stołecznych dachach coraz częściej pojawiają się panele fotowoltaiczne. Zarządcy osiedli inwestują we wspólne systemy gospodarowania energią, a stacje ładowania aut elektrycznych przestają być rzadkością.

Dzielnice coraz bliższe idei smart osiedla powstają też między innymi we Wrocławiu, Poznaniu czy Trójmieście. Pojawiają się tam systemy retencji wody czy nowoczesnego gospodarowania odpadami. Na osiedlowych ulicach montowane jest inteligentne oświetlenie i inne nowoczesne rozwiązania podnoszące bezpieczeństwo mieszkańców.

Jak i gdzie rozwijają się smart miasta na świecie?

Na świecie istnieje wiele miast, które można uznać za użyteczne dzięki wykorzystaniu najnowszej technologii. Singapur to jedna z najlepiej rozwiniętych metropolii. Wprowadzono tam inteligentne zarządzanie ruchem dla zminimalizowania korków drogowych. Użytkownicy dróg mogą śledzić ich stan dzięki aplikacjom mobilnym. W Singapurze stosuje się też dynamiczne opłaty drogowe, by odciążyć najpopularniejsze trasy i kierować ruch mniej uczęszczanymi traktami miejskimi. Mieszkańcy mogą tu korzystać z rozbudowanych systemów bezpieczeństwa i zarządzania kryzysowego opartych na komunikacji komórkowej. To właśnie w smartfonie Singapurczycy mogą monitorować jakość powietrza, temperaturę i wilgotność w czasie rzeczywistym.

Farmy wiatrowe zasilają obecnie znaczną część Kopenhagi. Władze tego miasta kładą silny nacisk na zrównoważony transport. To istny raj dla rowerzystów z gęstą siecią dedykowanych im ścieżek i inteligentną sygnalizacją świetlną dla cyklistów. Każdy mieszkaniec Kopenhagi może też śledzić za pomocą aplikacji zużycie energii elektrycznej w swoim domu.

Ciekawe rozwiązania stosowane są też w Barcelonie, gdzie zamontowano system czujników w kontenerach na śmieci. Dzięki temu można lepiej zaplanować trasy wywozu śmieci oraz częstotliwość usuwania odpadów. Mieszkańcy Barcelony mogą też korzystać z platformy e-administracji. Obejmuje ona między innymi cyfrowy kontakt z instytucjami miejskimi.

Jak działa smart miasto?

Zarówno inteligentny dom, jak i osiedle czy miasto opierają się na podobnych rozwiązaniach technologicznych. Różnica tkwi w skali i zakresie funkcji. Nowoczesne systemy, które tworzą smart miasta, to:

• Internet of Things (IoT) – np. czujniki mierzące poziom hałasu, zanieczyszczeń, zużycia energii czy ruchu drogowego.
• Big Data i analityka danych - zbieranie i przetwarzanie ogromnych ilości informacji w celu optymalizacji działania miasta / dzielnicy (np. sprawniejsze zarządzanie ruchem, prognozowanie usterek w infrastrukturze, systemy domowe).
• Sztuczna inteligencja (AI) - systemy wspomagające np. decyzje w zakresie transportu, ochrony środowiska, bezpieczeństwa.
• 5G i sieci przyszłości - szybka transmisja danych pozwalająca na efektywną komunikację między urządzeniami miejskimi.
• Blockchain - możliwość transparentnego zarządzania danymi, rejestrowania transakcji (np. w kwestii rozliczeń energii pomiędzy mieszkańcami).

Rozwiązania te wpływają nie tylko na wygodę czy poziom bezpieczeństwa mieszkańców. W wielu miejscach rozwój urbanistyki w stronę smart miasta wynika przede wszystkim z oszczędności. Inwestycja w wysokiej jakości materiały i technologię przynosi z czasem niższe rachunki za energię i utrzymanie budynków. Ważne są też korzyści dla środowiska. Systemy smart opierają się często na zielonej energii, a inteligentne miasto czy dzielnica w założeniach dąży do jak najniższej emisji zanieczyszczeń.

Jedna z najpełniejszych definicji Smart City, przedstawiona przez Committee of Digital and Knowledge‐based Cities już w 2012 roku, brzmi:

“miasto, które wykorzystuje technologie informacyjno-komunikacyjne w celu zwiększenia interaktywności i wydajności infrastruktury miejskiej i jej komponentów składowych, a także do podniesienia świadomości mieszkańców”.

Warto ją przytoczyć, ponieważ zwraca uwagę na ważny aspekt inteligentnego miasta czy dzielnicy. Chodzi o podnoszenie świadomości mieszkańców i zachęcanie ich do działań na rzecz lokalnej społeczności. Dla wielu ekspertów jeden z filarów rozwoju Smart City to świadomy udział społeczeństwa w planowaniu i tworzeniu miasta oraz w zarządzaniu nim. Nie jest to proces łatwy. Pierwszym krokiem powinno być pokazanie ludziom, jakie korzyści może nieść technologia w przestrzeni miejskiej. Jeśli uwierzą dzięki temu, że nie jest to chwilowa moda, a sposób na lepsze życie, będą z niej chętniej korzystać. Na przykład gdy komunikacja publiczna będzie działać sprawniej dzięki sterowaniu sygnalizacją świetlną, ludzie będą nią częściej jeździć. Zachęcić do tego może też rzetelna i łatwo dostępna informacja o rozkładzie jazdy, awariach czy korkach. Więcej osób w autobusach to niższe natężenie ruchu i realny wpływ na ochronę środowiska.

Aktywna postawa mieszkańców wymaga dostępu do wiedzy i poczucia sprawczości. Pomagają w tym platformy do komunikacji z urzędami i instytucjami pożytku publicznego.

Stosowanie najnowszych technologii dla rozwoju nowoczesnego, inteligentnego miasta czy dzielnicy powinno prowadzić do świadomej partycypacji społecznej. W praktyce chodzi o tworzenie rozwiązań, jakich mieszkańcy oczekują i odpowiadanie na ich potrzeby. Niezbędna jest do tego swobodna wymiana informacji.

Smart City dobrze łączy się z ideą miasta 15-minutowego. Ta koncepcja urbanistyczna zakłada, że wszystkie podstawowe potrzeby każdy mieszkaniec może zaspokoić najdalej kwadrans od domu. Wspólnym łącznikiem między tymi ideami jest przede wszystkim dbałość o środowisko dzięki tworzeniu nowoczesnej i praktycznej infrastruktury. Ważne jest też dbanie o wygodę użytkowników i wychodzenie naprzeciw ich potrzebom już na etapie planowania osiedla lub ulicy.

Jakie wyzwania niesie za sobą inteligentne miasto?

Nowe technologie prócz oczywistych korzyści łączą się też z szeregiem zagrożeń. Włączanie inteligentnych rozwiązań w tkankę miejską rodzi problemy, z którymi musi sobie radzić współczesna urbanistyka. Jednym z nich jest wykluczenie cyfrowe. Systemy typu smart mogą pogłębiać nierówności w dostępie do usług i technologii. Do korzystania najczęściej niezbędne jest posiadanie nowoczesnego telefonu i dostępu do internetu. Kluczowa bywa też sprawna obsługa aplikacji. Trudności w funkcjonowaniu w inteligentnym mieście czy dzielnicy mogą mieć osoby starsze. Technologie, które w założeniu mają ułatwiać życie, mogą stać się dla nich barierą.

Kolejne problemy, z którymi mierzą się projektanci smart domów i osiedli, to prywatność użytkowników i bezpieczeństwo danych. Gromadzenie ogromnych ilości informacji o mieszkańcach wymaga solidnych zabezpieczeń oraz stosowania jasnych regulacji prawnych.

Czynnikiem hamującym rozwój inteligentnych miast są również koszty wdrożenia i utrzymania systemów informatycznych. Stosowane obecnie technologie bywają drogie w instalacji, wymagają fachowej obsługi i serwisowania. Wszystko to może na dłuższą metę podnieść koszty administracji i utrzymania mieszkania.

Sporym ryzykiem jest też tak zwany “przesyt technologiczny”. Tworząc inteligentne systemy, należy pamiętać o względach praktycznych i wygodzie mieszkańców. Rozwiązania, które na co dzień nie będą używane lub ich obsługa jest trudna, obciążą tylko system miejski. Właśnie dlatego tak ważne jest, aby na etapie planowania i realizacji inwestycji typu smart współpracowali ze sobą specjaliści różnych dziedzin. Doświadczenia z wcześniejszych realizacji powinny przekładać się na coraz lepsze projekty i bardziej użyteczne, neutralne dla środowiska osiedla, a przez to miasta.

Czy inteligentne miasta to tylko chwilowy trend?

W świetle wspomnianych wcześniej zagrożeń uzasadnione jest pytanie, czy wszystkie ośrodki miejskie będą kiedyś wyposażone w smart technologie. Zmiany toczą się na naszych oczach. Nawet w małych miastach stosowane jest obecnie oświetlenie ulic czułe na ruch. Coraz częściej sygnalizacja świetlna jest zdalnie sterowana. Rozwiązania typu smart są powoli przenoszone na tereny mniej zurbanizowane. Wynika to przede wszystkim z coraz większej popularności inteligentnej zabudowy. Ludzie chcą mieszkać w nowoczesnych wnętrzach. Coraz więcej osób wie, jakie oszczędności może przynieść mieszkanie w zabudowie o wysokiej jakości energetycznej. Popyt rośnie, a projekty tego typu przyciągają inwestorów zarówno w Polsce, jak i na świecie.

Na wzrost liczby inwestycji typu smart wpływają też dalsze ograniczanie emisji CO₂. Wykorzystanie OZE i rozbudowa zielonej infrastruktury to ważne procesy, które towarzyszą miastom w drodze do rozwoju w tym właśnie kierunku. Praca w segmencie inteligentnej zabudowy to także pole do wymiany doświadczeń i dobrych praktyk między miastami i na szczeblu międzynarodowym.

Dynamiczny rozwój nowych technologii wspierających mieszkalnictwo i urbanistykę pokazuje, że nie jest to jedynie chwilowy trend. Mowa raczej o konkretnych rozwiązaniach, które znajdą stałe miejsce w krajobrazie miejskim.

Dowiedz się więcej:

• Czym jest smart zabudowa?
• Jakie ekologiczne rozwiązania są stosowane w nowoczesnych budynkach?
• Jak zanieczyszczenie powietrza wpływa na zdrowie?
• Jak zadbać o jakość powietrza w mieszkaniu?

Niniejsze opracowanie ma jedynie charakter informacyjny. Jego treść nie stanowi porady prawnej, podatkowej, finansowej czy z zakresu obrotu nieruchomościami. W celu uzyskania profesjonalnego wsparcia, skonsultuj się ze specjalistą: https://www.nieruchomosci-online.pl/agenci.html

Michalina Janyszek - Specjalistka od nieruchomości z mocno humanistycznym zacięciem. Jako polonistka z wykształcenia, a z powołania poetka oraz tłumaczka, doskonale operuje słowem, co wykorzystuje do popularyzowania branżowej wiedzy.