Nieruchomosci-online.pl - Tu zaczyna się dom tu zaczyna się dom

Susza i jej konsekwencje

Artykuł pochodzi z magazynu „INMAG”

 

Czytaj cały numer!

Pobierz numer 3/2020
Sylwia Horska-Schwarz
Komentarze

Susza jest zjawiskiem naturalnym, jednak przedłużający się deficyt opadów, trwający kilka lat, znacząco ogranicza ilość dostępnej wody w środowisku, prowadząc do degradacji ekosystemów wodnych, mokradłowych i bagiennych. Może prowadzić do konfliktów związanych z nadmiernym poborem wody na cele rolnicze, przemysłowe, komunalne powodującym zanik przepływu w ciekach, obniżenie poziomu wód w zbiornikach wodnych czy ich wysychanie.

 

W Polsce susze występują stosunkowo często (1954, 1959, 1963, 1964, 1969, 1976, 1983, 1989, 2002, 2003, 2006). Jednak w perspektywie zmian klimatu prognozuje się zwiększenie liczby okresów susz oraz wydłużenie ich trwania (susza 2015-2020). Negatywne skutki deficytu opadów są związane również ze zmianą ich charakteru (coraz częstsze są opady nawalne, gwałtowne burze) oraz skróceniem długości zalegania pokrywy śnieżniej (utrudniona odbudowa zasobów wodnych).

Od 2015 roku obserwujemy pogłębiające się zjawisko suszy. Średnia suma opadów w roku 2019 wyniosła w Polsce 476 mm i była znacznie niższa niż norma wieloletnia (która wynosi ok. 600 mm). W województwie kujawsko-pomorskim roczna suma wyniosła w 2019 roku zaledwie ok. 370 mm1.

 

Częstotliwość susz w Polsce z roku na rok rośnie, a z nimi rosną też straty ekonomiczne i przyrodnicze.

 

W ostatniej dekadzie częstotliwość susz w Polsce z roku na rok rośnie, rosną też straty ekonomiczne spowodowane deficytem opadów (wysychanie ujęć wodnych, studni, trudności w pracy elektrowni wodnych, brak wody dla energetyki itd.) oraz przyrodnicze (degradacja ekosystemów wodnych), będące skutkiem długotrwałego deficytu opadów (deszczu, śniegu) i obniżania poziomu wód gruntowych. Co gorsze, susza coraz częściej pojawia się już zimą, w styczniu lub wczesną wiosną i obejmuje swym zasięgiem niemal cały obszar kraju. Jej negatywne skutki dotyczą zwłaszcza sektora rolnictwa (straty w plonach, akwakulturze, wzrost cen żywności), ale dotykają także innych, kluczowych obszarów naszej gospodarki zależnych od zasobów wodnych, w tym:

  • gospodarki wodnej (problem z zaopatrzeniem ludności w wodę do picia),
  • energetyki (brak wody do chłodzenia),
  • przemysłu (technologie wodochłonne),
  • transportu wodnego (żegluga),
  • leśnictwa (wysychanie drzewostanów, podatność na choroby, pożary),
  • bioróżnorodności (degradacja siedlisk, ryzyko dla gatunków w tym chronionych),
  • turystyki (pogarszanie jakości wody w kąpieliskach, brak wody na cele komunalne, brak wody na naśnieżanie)2.

Z zasobów wodnych, czyli wód powierzchniowych i podziemnych na co dzień korzystają miliony użytkowników. Zaliczą się do nich zarówno użytkownicy indywidualni, jak i ekosystemowi (czyli mówiąc prościej – cała przyroda ożywiona związana z wodą), których potrzeby podczas przedłużającej się suszy nie mogą być spełnione.

Zgubne skutki suszy

Przedłużający się okres bezopadowy (tzw. susza atmosferyczna) prowadzi do deficytu wody dostępnej dla roślin, czyli suszy rolniczej (glebowej), wzrasta więc potrzeba nawodnień upraw, a także pobór wód na cele komunalne, wykorzystywane do podlewania trawników. Konsekwencją przedłużającego się braku opadów jest stopniowe obniżania wody w rzekach, z czasem prowadzi to do wysychania i degradacji jezior i innych zbiorników wodnych (tzw. susza hydrologiczna). W skrajnych przypadkach w wielu miejscach na rzekach obserwujemy całkowity zanik przepływu, co przekłada się na zły stan ekosystemów wodnych. Sytuacja ta zagraża bezpośrednio rybom i innym organizmom wodnym, prowadzi do pogorszenia jakości wody (wzrasta koncentracja zanieczyszczeń). Obniżenie poziomu wód w rzekach jest przyczyną konfliktów związanych z brakiem wody dla innych użytkowników wód. Podczas suszy hydrologicznej trudności w prawidłowym funkcjonowaniu zgłaszają małe elektrownie wodne, brakuje wody do innych celów (rolniczych, przemysłowych).

Konflikty pojawiają się także w sytuacjach nadmiernego poboru wody przez sektor rolniczy np. na cele nawodnień rolnych i akwakulturę, sektor turystyczny: do naśnieżania stoków, coraz częściej zdarzają się ograniczenia w dostawie wody dla mieszkańców. W sytuacji, kiedy nie zostaje zachowany tzw. przepływ nienaruszalny (minimalna ilość wody niezbędna dla podtrzymania życia) dochodzi do degradacji ekosystemu wodnego.

W Polsce ze względu na zły stan rzek i ich przekształcenie skutki suszy są coraz bardziej dotkliwe. Silnie zagrożonych tzw. niżówką ekstremalną (sytuacja kryzysowa, kiedy osiągnięcie  lub przekroczenie granicy przepływu tzw. Q90% oznacza stan klęski), jest aż 68,2% stanowisk wodowskazowych (Projekt Stop Suszy, 2019). Podczas suszy hydrologicznej na około 30% obszaru Polski stwierdza się problem z możliwością realizacji potrzeb użytkowników wód, w tym zagrożony jest przepływ nienaruszalny (Przegląd Istotnych Problemów gospodarki wodnej, 2020). Dodatkowo silne przekształcenie terenu poprzez wylesienie, uszczelnienie powierzchni, zabudowę sprzyja szybkiemu odpływowi wód opadowych ze zlewni. W efekcie podczas suszy brakuje wody w rzece, a podczas nawalnych opadów szybko pojawia się je nadmiar.

Co więcej, na pogorszenie stanu ilościowego wód powierzchniowych (rzek, jezior) znacząco wpływa stopień ich wykorzystania. Na ponad 60% powierzchni kraju wykorzystanie powierzchniowych zasobów wodnych (tzw. dyspozycyjnych) jest intensywne (dotyczy 23,65%) i bardzo intensywne (dotyczy 38,95%), Przy czym intensywne wykorzystanie oznacza eksploatację wody na poziomie maksymalnej dostępności zasobów, a bardzo intensywne przewyższa ilość zasobów wodnych, co zagraża użytkownikom ekosystemowym (Projekt Stop Suszy, 2019). W efekcie dochodzi do naruszenia tzw. równowagi ekologicznej cieku i degradacji ekosystemów wodnych, śnięcia ryb, zmiany dotyczą także siedlisk nadrzecznych, odwodnienia torfowisk, bagien (Przegląd IP, 2020).

Kolejnym czynnikiem zwiększającym negatywne skutki suszy jest melioracja. Odwodnienie i osuszanie terenów prowadzi do degradacji gleb. Szczególnie podatne na są w tym wypadku gleby organiczne, które dodatkowo stają się bardzo wrażliwe między innymi na erozję oraz pożary.

Zmiany klimatu prowadzą do zmiany charakteru opadów (coraz częściej występują opady nawalne, burze). Sytuacja staje się problemowa na terenach zabudowanych (w miastach), gdzie z betonowych, wyasfaltowanych nawierzchni wody opadowe szybko odprowadzane są do kanalizacji, a następnie do rzek, co prowadzi do wzrostu ryzyka powodziowego. Dodatkowo, niska zdolność naszych zlewni (użytkowanych rolniczo) do retencji wody opadowej sprawia, że wody zbyt szybko odprowadzane są do cieków. Coraz częściej na obszarach górskich, silnie zabudowanych podczas ulewnych deszczy ulice zamieniają się w rwące potoki.

Najbardziej zagrożone suszą i jednocześnie wrażliwie na jej skutki są obszary centralnej i południowej Polski. Obecnie dla województw: wielkopolskiego, kujawsko-pomorskiego, łódzkiego, dolnośląskiego i mazowieckiego prognozuje się spadek ilości opadów rocznych, przy jednoczesnym intensywnym zagospodarowaniu tego terenu (gleby podatne na erozję). Stuki suszy pogłębia dodatkowo intensywna działalność górnicza prowadząca do zmiany stosunków wodnych w wielu regionach Polski, odwodnienie terenu prowadzi do obniżenia wód podziemnych i powstania tzw. lejów depresji.

 

Najbardziej eksponowane na susze i jednocześnie wrażliwie na jej skutki są obszary centralnej i południowej Polski.

 

Wzrost intensywności suszy rolniczej, hydrologicznej oraz przy przedłużającej się niżówce hydrogeologicznej prowadzić może do obniżenia zwierciadła płytkich wód podziemnych. Niekorzystna sytuacja dotyczy województw: lubelskiego, wielkopolskiego, mazowieckiego, warmińsko-mazurskiego, kujawsko-pomorskiego oraz śląskiego i opolskiego. Na mniejszą skalę niskie stany wód mogą występować również na innych obszarach kraju, w województwach: dolnośląskim, lubuskim oraz zachodniopomorskim i pomorskim. We wszystkich wymienionych województwach w wyniku suszy hydrogeologicznej i obniżenia zwierciadła wód podziemnych, mogą wystąpić utrudnienia w zaopatrzeniu w wodę z płytkich ujęć wód podziemnych (indywidualne studnie gospodarskie) oraz z ujęć komunalnych eksploatujących pierwszy poziom wodonośny (Projekt Stop Suszy 2019).

Podsumowując

Zmiany klimatu w skali globalnej i rosnące temperatury powietrza, doprowadziły do zaburzeniu systemu klimatycznego Ziemi odpowiadającego za znane nam warunki pogodowe, zmieniając rozkład i charakter opadów na półkuli północnej (w tym Polsce).

Podczas fal upałów woda, zarówno z powierzchni zbiorników wodnych, jezior, stawów, cieków, jak i powierzchni ziemi szybko paruje, a jej straty w bilansie wodnym są ogromne (mała efektywność opadów). Dodatkowo bezśnieżne zimy ograniczają lub hamują odbudowę zasobów wodnych (w tym wód podziemnych, nasze żelazne rezerwy wody pitnej) powodując, że susza tzw. rolnicza (deficyt wody dla roślin), szybko przechodzi w suszę hydrologiczną, w efekcie czego zaczyna brakować wody w rzekach i studniach.

Jednocześnie z roku na rok rośnie zapotrzebowanie na wodę w różnych sektorach, jednocześnie wzrasta stopień uszczelnienia zlewni (intensywne zagospodarowanie). Niekorzystną sytuację pogarsza zmiana klimatu, skrócenie dni z pokrywą śniegową, coraz cieplejsze zimy, problemy z odbudową zasobów wodnych. Na uwarunkowania środowiskowe (w tym klimatyczne) i zagospodarowanie terenu nakłada się dodatkowo nadmierny pobór wody.

Najbardziej zagrożone regiony Polski różnymi typami suszy:

  • susza atmosferyczna – deficytem opadów najbardziej zagrożone są części północna i zachodnia kraju (38,3% powierzchni to obszary silnie zagrożone, a 54,4% powierzchni Polski stanowią obszary bardzo zagrożone tym typem suszy), (wg Projekt Stop Suszy 2019);
  • susza rolnicza (glebowa, wzrost poboru wód z wód powierzchniowych do nawodnień upraw). W 2019 roku w 100% gmin ogłoszona została susza rolnicza. Szczególnie zagrożone suszą rolniczą są centralna i zachodnia Polska (wg IUNG, 2019);
  • susza hydrologiczna (niskie przepływy wody w rzekach, zagrożony przepływ nienaruszalny) to kolejny etap pogłębiającej się suszy atmosferycznej i rolniczej. Bardzo zagrożone nią są 42,3% stanowisk wodowskazowych, 68,2% stanowisk to cieki zagrożone stanem klęski (wg Projekt Stop Suszy 2019);
  • susza hydrogeologiczna – bardzo zagrożone i silnie zagrożone suszą hydrogeologiczną (obniżenie wód podziemnych, wysychanie studni) jest około 4% kraju, umiarkowanie – 24%. Dodatkowo, na skutki suszy w regionach Polski centralnej nakłada się presja związana z lejami depresji. Suszą hydrogeologiczną zagrożone są także obszary polski południowo-zachodniej (gminy górskie i podgórskie). Na wybrzeżu presja na wody podziemne związana jest głównie z turystyką i sezonowym dużym poborem wód podziemnych (wg Projekt Stop Suszy 2019)

 

Wybierz wodę, wybierz życie.

 

Pamiętajmy, że kluczem do ograniczenia negatywnych skutków suszy jest zmiana naszego podejścia do gospodarowania zasobami wodnymi, naszych codziennych nawyków (np. prysznic zamiast kąpieli w wannie), są to dobre praktyki które należy wdrażać każdego dnia nie od święta. Dla wielu sektorów naszej gospodarki zależnych od wody ważne staje się wdrażanie działań naprawczych i poprawa naturalnej retencji wody w zlewni, czyli zatrzymanie jej w miejscu opadu, w lesie, na polu, w mieście - czyli w zlewni (zmniejszymy tym samym ryzyko powodzi i złagodzimy skutki suszy).

enaturyzacja cieków, odtwarzanie terenów zalewowych i zaniechanie lub ograniczenie prac utrzymaniowych to priorytet, jest to zadanie kluczowe, aby jak najwięcej wody zatrzymać w zlewni, spowolnić jej odpływ poprzez zwiększenie retencji krajobrazowej. Na gruntach rolniczych podstawą staje się ograniczenie melioracji, tworzenie zastawek na rowach melioracyjnych po to, aby woda nawadniała gleby a skutki suszy rolniczej były mniejsze. Odtwarzanie miedz i zadrzewień śródpolnych spowolni odpływ wody podczas nawalnych opadów, zmniejszy erozję gleby oraz zatrzyma wodę w krajobrazie rolniczym. To, na co powinniśmy postawić, to zalesianie i odbudowa zdolności retencyjnych lasów, nasadzenia, odtwarzanie alei drzew wzdłuż ciągów drogowych i komunikacyjnych, tworzenie parków i odtwarzaie korytarzy ekologicznych w miastach. W końcu odbetonowywanie miast i ograniczenie ich betonowania, w tym wypadku konieczne jest stosownie nawierzchni przepuszczalnych, zazielenianie terenu oraz retencja wody opadowej w postaci ogrodów deszczowych, zielonych dachów.

 

Wiele rozwiązań adaptacyjnych dedykowanych dla terenów miejskich opisano w Ekoprzewodniku dla deweloperów opracowanym przez PZFD.

 

Przypisy:

1 Na podstawie danych z systemu RainGRS IMGW
2 Przegląd istotnych problemów gospodarki wodnej, 2020 [https://www.kzgw.gov.pl/]

 

Źródła:
www.pgi.gov.pl
Projekt Stop Suszy
www.naukaoklimacie.pl
www.susza.iung.pulawy.pl
Projekt Przeglądu istotnych problemów gospodarki wodnej, 2019
www.wody.gov.pl/images/Aktualnosci/foto/renaturyzacjaKPRWP/Podrecznik_renaturyzacji.pdf
Horska-Schwarz et. all, 2017 SUSZA CZY POWÓDŹ? Poradnik adaptacji do zmian klimatu poprzez małą retencję i ochronę bioróżnorodności, Fundacja Zielona Akcja
Ekoprzewodnik dla deweloperów Eco Avengers, http://ecoavengers.pzfd.pl/

Sylwia Horska-Schwarz

Sylwia Horska-Schwarz - Doktor nauk o Ziemi, członkini zespołu Eco Avengers, ekspert ds. renaturyzacji wód powierzchniowych i adaptacji do zmian klimatu. Autorka kilkunastu artykułów naukowych, monografii oraz poradników (Poradnik adaptacji do zmian klimatu poprzez małą retencję i ochronę bioróżnorodności, 2018, NFOŚGW). Współautorka kilkudziesięciu raportów, ekspertyz, prognoz z zakresu RDW, RDSM. Specjalista w zakresie oceny stanu ekologicznego JCWP, hydromorfologii rzek, planowania systemów zielonej i niebieskiej infrastruktury na terenach zurbanizowanych, kompensacji przyrodniczych i minimalizacji  przedsięwzięć hydrotechnicznych.

Magazyn „INMAG”

Marketing. Sprzedaż. Trendy.

Bezpłatny e-magazyn dedykowany marketerom rynku pierwotnego

Merytoryczne artykuły od ekspertów i praktyków branży deweloperskiej dotyczące promocji inwestycji, wzmacniania sprzedaży, skutecznych negocjacji i najnowszych trendów na rynku.

Pobierz za darmo

Dowiedz się więcej o magazynie „INMAG”

Zobacz także

Magdalena Krukowska

Rynek pierwotny w I półroczu 2023 r.

15.09.2023

Magdalena Krukowska

Rynek pierwotny w I kwartale 2023 r.

25.05.2023

Magdalena Krukowska

Podsumowanie roku 2022 na rynku pierwotnym

13.03.2023