Upadłość konsumencka to instytucja prawa pomagająca konsumentowi uniknąć spirali długów. W sytuacji, gdy jest on trwale niewypłacalny, może, analogicznie do przedsiębiorcy, złożyć wniosek o upadłość. Prowadzi to do wkroczenia syndyka, zajęcia majątku i jego wyprzedaży, w celu maksymalnego zaspokojenia roszczeń wierzycieli. Czy dom lub mieszkania także są włączane do masy upadłościowej?

Coraz więcej upadłości konsumenckich

W drugiej połowie 2020 roku wyraźnie wzrosła liczba upadłości konsumenckich. Można to łączyć z pogorszeniem sytuacji gospodarczej, jednak na pewno istotne jest też zliberalizowanie zasad wnioskowania o upadłość. Znaczenie ma również rosnąca świadomość konsumentów istnienia takiego rozwiązania i umiejętność jego wykorzystywania. Centralny Ośrodek Informacji Gospodarczej podaje, że w 2020 liczba upadłości rok do roku była większa o 5140 przypadków - zmieniła się z 7944 w 2019 do 13084, co oznacza wzrost o niemal 65%.

Czym jest upadłość konsumencka?

Upadłość konsumencka została wprowadzona do polskiego prawa w 2009 roku. Od tego czasu dwukrotnie liberalizowano przesłanki jej ogłaszania (w 2014 oraz 2020). Jest rozszerzeniem na osoby fizyczne, nie prowadzące działalności gospodarczej, mechanizmów upadłości stosowanych wobec niewypłacalnych podmiotów gospodarczych. Jej celem jest redukcja lub umorzenie zobowiązań dłużnika, w przypadku wystąpienia wypłacalności.

Po ostatniej modyfikacji odnośnych przepisów (dokonanych Ustawą z dnia 30 sierpnia 2019 r. o zmianie ustawy – Prawo upadłościowe oraz niektórych innych ustaw) złożenie wniosku o upadłość przez osobę fizyczną wymaga spełnienia dwóch przesłanek:

• osoba ta musi być konsumentem, czyli osobą fizyczna nieprowadzącą działalności gospodarczej,
• osoba ta musi być trwale niewypłacalna, tj. niezdolna do regulowania wymaganych zobowiązań pieniężnych.

We wniosku o upadłość konsument musi wskazać syndykowi składniki swojego majątku wraz ich szacunkową wyceną. Istotą tej instytucji prawa jest to, że zajęciu nie podlegają składniki majątku niezbędne do funkcjonowania dłużnika oraz jego rodziny. Obszerny katalog rzeczy i świadczeń nie wchodzących w masę upadłościową zawarty jest w Dziale V Kodeksu postępowania cywilnego. Nie znajdziemy tam jednak ani lokali mieszkalnych, ani domów jednorodzinnych. Oznacza to, że wchodzą one w masę upadłościową i mogą zostać sprzedane przez syndyka w celu zabezpieczenia spłaty wierzycieli.

Upadłość konsumencka a utrata mieszkania

Czy to oznacza, że dłużnik i jego rodzina lądują na bruku? Nie. Ich potrzeby mieszkaniowe są zabezpieczone zapisami Ustawy z dnia 28 lutego 2003 r. - Prawo upadłościowe. Artykuł 342a.1 tego dokumentu brzmi:

“Jeżeli upadły jest osobą fizyczną i w skład masy upadłości wchodzi lokal mieszkalny albo dom jednorodzinny, w którym zamieszkuje upadły, a konieczne jest zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych upadłego i osób pozostających na jego utrzymaniu, z sumy uzyskanej z jego sprzedaży wydziela się upadłemu kwotę odpowiadającą przeciętnemu czynszowi najmu lokalu mieszkalnego w tej samej lub sąsiedniej miejscowości za okres od dwunastu do dwudziestu czterech miesięcy”.

W praktyce jednak sprawa może nie wyglądać tak prosto, ponieważ, zgodnie z punktem 3 ww. artykułu, sędzia-komisarz prowadzący sprawę może, ale nie musi, przyznać upadłemu zaliczkę na poczet kwoty ustalonej w przytoczonym powyżej punkcie 1. Ten zapis jest istotny ponieważ fundusze masy upadłościowej mogą być niewystarczające, a zbycie domu lub mieszkania nie następuje natychmiast. Sędzia-komisarz określa też sposób i czas korzystania z nieruchomości przez upadłego oraz osoby pozostające na jego utrzymaniu. Często termin ten jest korelowany z momentem zbycia nieruchomości jako końcem zamieszkiwania, co dla upadłego jest najbardziej komfortowym rozwiązaniem.

Co do samej kwoty, jest ona ustalana z uwzględnieniem następujących kryteriów, wymienionych w punkcie 2 ww. artykułu:

• potrzeby mieszkaniowe upadłego,
• suma uzyskana ze sprzedaży zajętej nieruchomości,
• zdolności zarobkowe upadłego,
• opinia syndyka.

Upadłość bez utraty mieszkania

Możliwe jest zachowanie mieszkania mimo ogłoszonej upadłości. Są dwie sytuacje, które mogą do tego doprowadzić. Pierwsza zachodzi, gdy upadły posiada jedynie współwłasność w takiej nieruchomości. Może to uniemożliwić jej zbycie. Jeżeli syndykowi nie uda się zlicytować takiego udziału, wystąpi o wyłączenie go z masy upadłościowej.

Druga możliwość to zawarcie układu z wierzycielami. Może do niego dojść albo z inicjatywy sądu, który zaproponuje dłużnikowi taką opcję, albo z inicjatywy samego dłużnika. Upadły musi wykazać wierzycielom, że zaspokojenie ich roszczeń jest wykonalne bez licytowania jego majątku, a zachowanie mieszkania lub domu jest istotne dla realizacji planu ugody.

Niniejsze opracowanie ma jedynie charakter informacyjny. Jego treść nie stanowi porady prawnej, podatkowej, finansowej czy z zakresu obrotu nieruchomościami. W celu uzyskania profesjonalnego wsparcia, skonsultuj się ze specjalistą: https://www.nieruchomosci-online.pl/agenci.html

Maciej Jurgielewicz - Umysł interdyscyplinarny, sprawnie łączący analityczne i syntetyczne myślenie, którym wyraz daje w słowie pisanym jako specjalista ds. marketingu treści i strateg marketingu. Realizuje projekty wymagające zarówno biznesowej praktyczności, jak i wyobraźni. Od 2010 r. związany z portalem Nieruchomosci-online.pl. Członek zespołu redakcyjnego bloga Nieruchomosci-online.pl.